Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2014 – 2020

autorzy: Marek Malicki, Marek Martini

     Ekosystemy leśne znajdujące się w najbliższym sąsiedztwie terenów zurbanizowanych narażone są na wiele niekorzystnych czynników. Spowodowane jest to bardzo intensywną oraz niekontrolowaną penetracją terenu przez mieszkańców dla, których często jest to bardzo ważne miejsce do uprawiania sportu i rekreacji. Miejsca takie charakteryzują się zwykle silnie przekształconą szatą roślinną, z dużą ilością ścieżek wydeptywanych przez pieszych i rozjeżdżanych przez rowerzystów. Aby choć częściowo zmniejszyć presję na te cenne przyrodniczo obiekty stworzono kompleks Pumptrack, którego zadaniem jest, między innymi, odciążenie znajdujących się w pobliżu lasów od presji związanej z niekontrolowanym ruchem rowerowym.

Lasy znajdujące się w najbliższym otoczeniu są miejscem występowania wielu gatunków roślin, choć niektóre z nich są silnie przekształcone przez człowieka. Ich drzewostan budują głównie gatunki iglaste, takie jak, świerk pospolity (Picea abies), modrzew europejski (Larix decidua), czy sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Na szczególną uwagę zasługują leśne zbiorowiska, których drzewostan składa się głównie z gatunków liściastych. W najbliższej okolicy zaobserwować możemy podgórską dąbrowę acidofilną (Luzulo luzuloidis-Quercetum). Ten typ lasu charakteryzuje się wyraźną dominacją dębu szypułkowego (Quercus robur) w warstwie drzew. Oprócz niego występuje również brzoza brodawkowata (Betula pendula), a także gatunki iglaste, sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) oraz świerk pospolity (Picea abies). Warstwa krzewów jest najczęściej słabo rozwinięta. Buduje ją podrost gatunków drzewostanu, a także kruszyna pospolita (Frangula alnus), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) i leszczyna pospolita (Corylus avellana). Ubogie w gatunki runo zdominowane jest przez borówkę czernicę (Vaccinium myrtillus) i śmiałka pogiętego (Deschampsia flexuosa). Często występują też wiechlina gajowa (Poa nemoralis), kosmatka gajowa (Luzula luzuloides) pszeniec gajowy (Melampyrum nemorosum), nawłoć pospolita (Solidago virgaurea), gatunki z rodzaju jastrzębiec (Hieracium spp.), a w niektórych płatach licznie rośnie też konwalia majowa (Convallaria majalis). W niektórych, lepiej zachowanych dąbrowach występuje chroniony i rzadki storczyk – podkolan biały (Platanthera bifolia). Większość z wymienionych gatunków to rośliny kwaśnolubne. Ich występowanie wiąże się ze specyficznymi warunkami siedliskowymi panującymi na dnie Kotliny Jeleniogórskiej. Przede wszystkim kwaśnym podłożem rozwijającym się na granitowych skałach. Dąbrowy związane są zwykle z miejscami eksponowanymi i mocno nasłonecznionymi, często można je spotkać na szczytach wzniesień, a także na południowych i południowo-zachodnich zboczach. Siedlisko to charakteryzuje się najczęściej występowaniem płytkich i mocno szkieletowych gleb. Podgórska dąbrowa acidofilna związana jest z najniższymi położeniami górskimi (piętrem pogórza). Jest chronionym typem siedliska przyrodniczego przez Dyrektywę Siedliskową, oznaczony symbolem 9190.

Innym zbiorowiskiem leśnym o charakterze naturalnym znajdującym się w najbliższych okolicach jest grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-Carpinetum). Ma on również charakter podgórski. Drzewostan tworzy dąb szypułkowy (Quercus robur), ale w przeciwieństwie do dąbrowy nie koniecznie jest gatunkiem dominującym. Oprócz niego rośnie lipa drobnolistna (Tilia cordata), klon jawor i klon pospolity (Acer pseudoplatanus, A platanoides), a niekiedy również buk pospolity (Fagus sylvatica) oraz czereśnia ptasia (Prunus avium), natomiast rzadziej występują także świerk (Picea abies), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Podszyt zazwyczaj jest bardzo wyraźnie rozwinięty i obok gatunków budujących drzewostan tworzą go leszczyna pospolita (Corylus avellana), dziki bez czarny (Sambucus nigra), jarząb pospolity (Sorbus aucuparia),  kruszyna pospolita (Frangula alnus), a na obrzeżach kalina koralowa (Viburnum opulus). Runo jest najczęściej bujne i bogate w gatunki. Spotkać tu można kokoryczkę okółkową (Polygonatum verticillatum), wiechlinę gajową (Poa nemoralis), gwiazdnicę wielkokwiatową, gajowca żółtego (Galeobdolon luteum), konwalię majową (Convalaria majalis), poziomkę pospolitą (Fragaria vesca), fiołka leśnego (Viola reichenbachiana), zawilca gajowego (Anemone nemorosa). W przeciwieństwie do kwaśnej dąbrowy grąd zajmuje siedliska bardziej żyzne i najczęściej wilgotniejsze, dlatego też znaczna część pierwotnego areału tych lasów została w przeszłości zamieniona na tereny rolnicze. Grądy są chronionym typem siedliska przyrodniczego przez Dyrektywę Siedliskową, oznaczone symbolem 9170.

W okolicznych lasach spotkać można bociana czarnego  Ciconia nigra. W odróżnieniu od białych kuzynów bocian czarny jest uważany za ptaka skrytego, stroniącego od towarzystwa ludzi. Bociany te gnieżdżą się w lasach, budując swe potężne gniazda o średnicy do 1,5 m na starych, rosłych drzewach, przeważnie dębach lub bukach. Bociany czarne gniazdo lokują w koronie drzewa lub w rozwidleniu gałęzi. Najchętniej wybierają lasy podmokłe lub w pobliżu jezior, stawów hodowlanych i rzek, a także lasy górskie. Bociany czarne żerują często w ustronnych miejscach, brodząc w płytkiej wodzie, lub przy brzegu strumieni, zbiorników wodnych i bagien, a także na sezonowo zalanych terenach leśnych. Ich pokarmem są głównie ryby, płazy, wodne bezkręgowce, także małe ssaki, gady i duże owady. Zagrożeniem dla bocianów czarnych jest niszczenie ich terenów lęgowych i żerowisk. Aby chronić ten gatunek, musimy utrzymywać tereny wodno-błotne, które wykorzystuje on jako żerowiska oraz stare drzewostany liściaste i mieszane, które stanowią miejsca lęgowe tego gatunku. Bocian czarny objęty jest ścisłą ochroną gatunkową oraz ochroną strefową, a także wymienianym w tzw. Dyrektywie ptasiej.

Pustułka Falco tinnunculus jest niedużym sokołem o smukłych, wąskich, zaostrzonych skrzydłach i długim ogonie. Występuje pospolicie  na polach, łąkach, w zagajnikach, ale spotkać ją często można także w miastach, zwłaszcza w starej zabudowie z wieżami i kościołami oraz na blokowych osiedlach. Tak jak inne sokoły, pustułka nie buduje gniazd - lęg składa w opuszczonych gniazdach ptaków krukowatych i niektórych ptaków drapieżnych, np. myszołowów. W miastach pustułki gniazdują w różnego rodzaju szczelinach i wnękach budynków oraz na wieżach kościołów (stąd zapewne wzięła się jedna z  ludowych nazw pustułki: „dzwonniczek”), kominach, wieżowcach i mostach. Pokarmem pustułek są drobne gryzonie, owady i mniejsze ptaki. Często możemy zaobserwować pustułkę, jak nad polami czy łąkami zawisa w locie, trzepocząc skrzydłami, z rozłożonym wachlarzowato ogonem i opuszczoną głową. W ten sposób wypatruje swoich ofiar. Gdy coś wypatrzy, pikuje w dół i chwyta ofiarę mocnymi szponami.

Przepiórka Coturnix coturnix jest niewielkim ptakiem z rodziny kurowatych. Jest gatunkiem pospolitym i w naszym kraju zasiedla głównie pola uprawne obsiane zbożami. Mniej licznie występuje na łąkach. Skromne, maskujące ubarwienie przepiórki zlewa się z otoczeniem i sprawia, że trudno ją dostrzec, zwłaszcza, że jest to gatunek prowadzący skryty  tryb życia. Łatwo natomiast można usłyszeć bardzo  charakterystyczny głos terytorialny samca - jest to rytmiczna trzysylabowa sekwencja ostrych gwizdów, wielokrotnie powtarzana. Przepiórka jest w swojej rodzinie wyjątkowym gatunkiem ponieważ migruje, podejmując jesienne i wiosenne wędrówki.  Podczas przelotów na zimowiska w Afryce wiele przepiórek niestety pada ofiarą polowań w rejonie Morza Śródziemnego.

Dzięcioł zielony Picus viridis  to należący do rodziny dzięciołowatych gatunek. Jest znacznie rzadszy niż powszechnie spotykany dzięcioł duży.  Posiada charakterystyczne  zielono-żółte ubarwienie ciała oraz, kontrastową czerwony wierzch głowy.Zamieszkuje luźne lasy liściaste i mieszane, zadrzewienia w krajobrazie rolniczym oraz parki. W przeciwieństwie do innych dzięciołów rzadko bębni, natomiast często odzywa się donośnym pogwizdywaniem.  Żywi się głównie mrówkami, dlatego często żeruje na ziemi.

Kląskawka Saxicola rubicolajest gatunkiem z rodziny muchołówkawatych, do której należą takie ptaki jak  słowiki, muchołówki czy rudzik.  Uwagę  zwraca charakterystyczne ubarwienie samców – czarna głowa i wierzch ciała kontrastuje z pomarańczową piersią i białą plamą na boku szyi. Związana jest  z łąkami oraz ugorami i nieużytkami. Często zasiedla  też śródleśne polany. Żywi się głównie owadami. Polując na nie często obserwuje teren przesiadując na wierzchołkach roślin.

Dziwonia Erythrina erythrina  jest gatunkiem z rodzinyłuszczakowatych.  Wielkością dziwonia przypomina wróbla. Zamieszkuje różne środowiska w terenie otwartym, najczęściej  preferuje miejsca w pobliżu wody. Zwykle najłatwiej spotkać ją można w zadrzewieniach nad rzekami, strumykami, brzegami stawów rybnych. W pełni wybarwiony samiec ma szkarłatną głowę, szyję i pierś, a także kuper, ale szatę tę uzyskuje dopiero po 3-4 latach. Młodsze samce oraz samice maja ubarwienie brązowoszare. Samiec dziwoni śpiewa charakterystycznym głosem będącym seria melodyjnych, przyjemnych dla naszego ucha gwizdów.

Z pośród chrząszczy występujących na terenie w pobliżu kompleksu Pumptrack   na uwagę zasługują biegacze. Chrząszcze z rodziny Carabidae prowadzą w większości naziemny tryb życia, zarówno osobniki dorosłe jak i larwy są głównie drapieżnikami o aktywności nocnej. Biegacze łowią przeważnie larwy różnych owadów, ślimaki i chrząszcze.  Polują w nocy na powierzchni gleby, w dzień przebywając w ukryciu, pod kawałkami drewna lub w ściółce.

Biegacz wręgaty Carabus cancellatus  żyje na odkrytych nasłonecznionych terenach, najczęściej spotykany na polach uprawnych.

Biegacz skórzasty  Carabus coriaceus to największy krajowy gatunek biegacza. Długość ciała wynosi od 34 do 42 mm. Gatunek częściej spotykany jest w regionach górzystych i wyżynnych. Zamieszkuje dość suche i świetliste lasy różnych typów. Jest bardzo drapieżny, odżywia się głównie ślimakami, różnymi larwami owadów i dżdżownicami.

Biegacz gładki Carabus glabratus szeroko rozprzestrzeniony gatunek europejski. Żyje w wilgotnych lasach różnych typów. Najczęściej spotykany w górach i na pogórzu.

Biegacz złotozielony Carabus auronitens to również szeroko rozprzestrzeniony gatunek europejski. Zasiedla lasy różnych typów, w górach spotykany powyżej górnej granicy lasu. To jeden z piękniejszych przedstawicieli biegaczowatych, żyjący w Polsce – imponuje rozmiarami i ubarwieniem.

Na obszarze Natura 2000 Góry i Pogórze Kaczawskie oraz na terenie  Parku Krajobrazowego Doliny Bobru w spotkać można 3 gatunki chronionych gatunków motyli – modraszka telejusa  Phengaris telejus, modraszka nausitousa  Phengaris nausithous  oraz czerwończyka nieparka Lycaena dispar. Modraszek telejus i modraszek nausitous występują najczęściej na łąkach trzęślicowych na których rośnie ich roślina żywicielska – krwiściąg lekarski Sanguisorba officinalis. Natomiast czerwończyk nieparek związany jest  łąkami wilgotnymi i rosnącym na nich szczawiem lancetowatym Rumem hydrolapathum, który jest rośliną żywicielską dla gąsienic. Modraszki przechodzą bardzo interesujący cykl rozwojowy. Młode gąsienice po początkowym okresie odżywiania się kwiatostanami krwiściągu schodzą na ziemię i zostają zaadoptowane przez robotnice mrówek wścieklic (Myrmica sp.). Mrówki zabierają je do swojego gniazda i traktują jak własne larwy. Tam gąsienice modraszków stają się pasożytami i zaczynają zjadać larwy i jaja mrówek. Nietykalność zapewniają im wydzielane przez nie feromony, które naśladują zapach mrówek. Po przezimowaniu wiosną następnego roku przepoczwarzają się  i opuszczają mrówcze gniazdo.